१
विशेषणम् ।
येन हि स्वोपरागाद् विशेष्ये व्यावृत्तिबुद्धिर्जन्यते , तद् विशेषणं = व्यावृत्तिबुद्धिकाले विशेष्योपरञ्जकम् इत्यर्थः । यथा गोत्वादि ।
२
उपलक्षणम् ।
येन च स्वोपरागमुदासीनं कुर्व्वता विशेष्यगतव्यावर्त्तकधर्म्मोपस्थापनेन व्यावृत्तिबुद्धिर्जन्यते तद् उपलक्षणम् । यथा काकादि ।
३
यत्तु विशेष्ये नोपरञ्जकं न वा धर्म्मान्तरोपस्थापकम् अथ च व्यावर्त्तकं तद् उपाधिः ।
यथा पङ्कजशब्दप्रयोगे पद्मत्वं , यथा वा उद्भिदादिशब्दप्रयोगे यागत्वावान्तरजातिविशेषः । अत्र हि पद्मत्वयागत्वावान्तरधर्म्मौ पङ्कजनिकर्त्तरि फलोद्भेदनकर्त्तरि च न धर्म्मान्तरमुपस्थापयतः ,अप्रतीतेः ; न वा स्वोपरक्तां बुद्धिं जनयतः , समुदाये शक्त्यन्तरानभ्युपगमात् ; अथ च कुमुदज्योतिष्टोमादिभ्योः व्यावर्त्तकौ इति उपाधी एव । इदञ्च प्राभाकराणां भाट्टानाञ्च सम्मतम् उदाहरणम् ।
तार्क्किकाणान्तु आकाशशब्दप्रयोगे शब्दाश्रयत्वमुदाहरणम् ।
अत एव अविद्यादिकं साक्षित्वादौ उपाधिः इति सिद्धान्तो वेदान्तिनाम् ।
– इति शब्दार्थाभ्यां मधुसूदनसरस्वत्यः ।
